CUENTU DE BRANU.

Nel so pensamiento namás tan los animalinos, ye lo que tien al so rodiu: vaques, pollinos, oveyes, pites, coneyos... páxaros.  Na primavera présta-y llevantase lluéu pa sentir la xarana que traen los páxaros, chifla colos sos cantares y estrémalos a toos. Pasa´l día allendando onde tan faciendo´l ñeru, pa onde lleven la picada, sabe que dalgunos engañen y esnalen pala escontra d´onde van facelu, escuéndese pa dexalos facer. Polos xilgueros nun s´esmuel, siempres los facen nos sanxuaninos al rodiu casa.

Vive n´un  pueblu onde les cases tan separtaes unes d´otres, a la so casa llégase por un camín que fina n´élla y malpenes vese, ta metía ente sanxuaninos, lloreos, pumares, nozales, naranxales y el llimonal, praos y tierres de la mesma propiedá, un llugar onde rescampla la naturaleza. Ye´l tiempu de los páxaros, ya ficieron los ñeros y Paco tien entamáu dir quitándo-yos un güevu cada día nos ñeros qu´asistió.  Na so casa les andarines tienen ún nel aleru y otru na cuadra, pero nun garra los güevos, los que más-y presten son los de pega, ñervata, cuervu y anda peles pumaraes xunto a los bardiales curiando los glayos, anque pa los de pega y cuervu hai qu´esguilar muncho, t´avezáu y esguila bien, a vegaes nun  pue, tamién los de cerrica, raitana y  bruxa, anque d´éstos garra pocos, da-y pena.

Tien una caxa puros pa guardalos, garró un pocu salváu pa ponelo debaxu pa que nun-y ruempan. L´añu pasáu garró más de 40, dengún guah.e del pueblu garró tantos, esti añu tamién quier garrar munchos, sabe onde tan asitiaos los ñeros y anque otros neños tamién saben dalgunos, él esguila enforma y hai neños que nun s´arremanguen. 

Los páxaros tan caldiando, yá nun garra más. Fasta que fagan folixa de la tortiella de güevos de páxaru entretiénense con garrar grillos, los neños xúntense pa dir a éllos, métenlos n´una caxa de zapatos con furacos na tapa. Anden peles camperes y praos, con curiáu, hai paisanos repunantes, que si s´enteren qu´anden pisando la herba, fácenla bona. Son mui curiosos pa sacar los grillos, meten una herba fina na grillera y xorrascando un pocu sal el grillu, a vegaes sal de culo, si ye grilla déxenla, si ye grillu a la caxa. Paco suel llevar una botella d´agua, si cola herba nun sal, entós echa un pocu d´agua. Acabante l´agua tamién val mexar na cueva.

-Pepín, mexa equí, qu´ésti nun quier salir-.

-Yá mexé enantes, agora nun teo gana-.

-¿Ramón, acabasti l´agua?, mexá equí, que nun quier salir-.

Ramón vieno, sacó la pirula y mexa un pocu na cueva, esti grillu ye mui neciu....

-Paco.. Paco-.., siente a so pá que lu llama.

-Quéeeee-

-Vete abrir al ganáu y afálales pala cuadra-.

Siguen los neños engarraos con grillu neciu y Paco llarga pol ganáu pal prau.

Les vaques tan  xunto a la portiella, abre y enfilen pela caleya pa la cuadra, sígueles ensín tener qu´afalar, tienen sede y cuerren pal bebederu y al pasar pola rozona, siente dalgo que rebulle ente´l rozu, repara n´ello, súbese na muria y ve un cuervín ensín plumar, blinca la muria, mira pa enriba y  ve´l ñeru no altu l´ocalitu..  garra´l cuervín y mételu na caxa´l grillu, cuerre pala so casa. Yá bebieren les vaques y afálales pala cuadra..

-Mira pá, que alcontré-.

-¿Qué ye Paco, qu´hai na caxa?-.

-Un cuervu que cayó de un ñeru nel ocalitu na rozona, vo crialu como´l que tuvisti tu dacuando yeres neñu-.

-Ye mui pequeñu, ta ensín plumar, va morrete-.

-Voi ponelu nun caxón na cuadra pa que te calentín, ¿qué-y doi pa comer?-.

Paco garra un caxón de madera, pon un pocu de herba seco abaxo y una tabla enriba y déxalu na cuadra, va pa la güerta a la gueta de merucos, fai unes teñaces con un palín de madera verde pa cebalu, quita la tabla, el cuervu ta asustáu, nun abre´l picu....  Nun-y pon tabla, dexa un sacu p´enriba.

Namás llevantase l´otru día, Paco va ver al cuervu, quita´l sacu, ta enñeráu nel caxón y mira pa enriba, gárralu, ta calentín. Entruga a so pá qué-y pue dar de comer, nun quier los merucos. So pá camienta que va morrer, que ye mui pequeñu y cuénta-y cuando élli yera neñu y crió ún, cebolu con torta bien remoyáu en lleche, llueu yá comecipió a comer sólu y túvolu munchos años.

Paco buscó una llata y echó un pocu lleche, pidió a so ma un pocu pan, dacuando taba bien remoyáu entamó cebar al so cuervu, pasó-y pol picu la lleche col pan, metió-y el picu na llata, pero´l cuervu nun pon traza, nun quier comer.. y ta famientu.

-Abri´l picu cola otra mano-, dixo so pá.

Paco garra´l picu colos deos, ábrelu y cola otra mano comecipia a meter poqueñinos de pan con lleche, el cuervu col picu abiertu saca y mete la llingua y va tragando pocu a pocu..

-Nun-y des más- diz so pá, -qu´igual-y sienta mal-.

-¿Pá, el to cuervu tenía nome?-.

-Si ho,  Perico-.

-Asina voi nomalu, préstame muncho esi nome-.

Foi pasando´l branu y Perico foi plumando y medrando, Paco sácalu al sol, Perico estira les ales y anda un pocu pola antoxana y da-y da comer, Perico yá abre solu´l picu, amás de pan remoyáu tamién come cachinos de merucos que rebusca Paco.

Perico anda y da blincos cada día más llargos, yá esnala unos metros y ta bien plumáu, namás-y falta un pocu per baxu les ales. Que plumes tan prietes y brilloses.... ta bien cebáu.

Llévalu cuando va xugar colos sos collacios de l´aldea. Toos lu quieren garrar, toos quieren xugar col cuervu.

-Paco, ¿sabe esnalar el cuervu?-, diz Ramón.

-Non, ta deprendiendo, nun tien fuercia nes ales ainda-.

Ramón garra´l cuervu y tíralu l´altu, esnala munchos metros fasta cayer de focicos nel suelu.

-Nun lu tires Ramón, igual ruempe l´ala, o va mancase, ainda ye pequeñu-.

Cuerre Paco a garralu, nun-y pasó ná, afalágalu,  pasa-y la mano poles plumes, yá nun dexa que lu tiren nin  xueguen. Cuántu curia Paco´l so cuervu.

Un día taba Perico pola antoxana, sal Paco de la so casa y nun ve´l cuervu, mira pa tolos llaos y nun alcuentra a Perico. Paco per esmolíu pidi-y sofitu a so pá, van tres la casa, na güerta tan tres cuervos, dos tan picando a Perico.

-Xo, xo, xo-, con esparabanes espanten a los cuervos.

-Paco-, diz so pá, -nun-lu dexen que t´equí, nun ye´l so sitiu, nagüen que vaiga a esnalar xunto a ellos-.

Paco garra a Perico y mételu na cuadra, peslla la puerte d´abaxu y déxalu coles vaques, onde Perico anda baxu d´élles y baxu los comederos col curiáu que precisa. Yá-y falta pocu pa esnalar.

Dacuando sal Paco de casa alcuéntralu xubíu na puerte d´abaxu de la cuadra, quier dir a garralu y esnala fasta´l teyáu l´horru. Paco entra na casa y diz a so pá que nun pue garrar a Perico qu´esnaló fasta l´horru.

-Nun t´esmuelas-, diz so pá, -nun sabe atopar pa comer, baxará namás que tea fame-. Paco garra la llata y pon-y comida, entós baxó Perico a comer. Prestó-y, paez que so pá tien razón, darréu va da-y pa comer mui pocu.

-Lo que ties que facer ye corta-y un pocu les plumes les ales-, diz so pá, -cuando les tea llargues, esnalará pero nun colará d´équí-.

Paco garrolu mientres comía y cola tixera cortó-y un poquiñin la pica les plumes más llargues  y dexolu nel suelu col enfotu que nun esnale..

Paco curia a Perico, ye al únicu que lu dexa garrar, da-y de comer, anque Perico yá sabe onde lo hai, come nel duernu´l gochu, nel gallineru, anque alborótense muncho les pites y escuérrelu´l gallu. Asina pasó Perico l´iviernu.

Nun sabe chillar como lo facen los cuervos, fai soníos guturales, ente cuervu, pita, humanu... 

Paco llévalu a xugar colos sos collacios cuando se xunten pol pueblu. Cuenta-yos que so pá tamién tuvo un cuervu y nomábase Perico, que sabía falar y tuvo na so casa munchos años fasta qu´un neñu pego-y un peñazu col gomeru, al paecer, tenía´l vezu de robar dalgo que seya brillosu, amosaba daqué  pa escondiellalo al rodiu na casa..

Como tolos años na primavera entamen xuntar güevos de páxaru y dir a grillos, dellos tamién quieren garrar un cuervu pa crialu como´l de Paco.

Perico ta mui llibre, a vegaes pasen un día enteru ensín velu, anque siempres torna cuando tien fame. Duerme na cuadra, anda pela antoxana, de teyáu en teyáu y pol corredor l´horru. Fai sonios asemeyaos a pallabres, paez que quier comecipiar a falar...

Un día pela mañana vieno a casa Paco un vecín, mui alteráu, cuenta que Perico ta sacando´l maíz de la so tierra y nun fai casu de los espantayos...

-Amarráilu, o voi pega-y un tiru, nun t´aviso más-, camienta-y.

-Home, si Perico come equí..., nin sabe buscalo....-, diz Paco.

-Entós cúrialu, amárralu pola pata, asina nun se llarga pala mio tierra-.

Pepón llargó mui alloriáu.

Paco  ensin facer muncho casu dixolo a so pá.

-Nun t´esmuelas, ye que Pepón ye mui repunante, nun va facer ná a Perico-.

Tan los neños mui afanaos, toos anden a ñeros y guardando güevos. Pásenlo bien xuntándose´l día que facen la merienda cola tortiella de güevos de páxaru.

Paco agora nun mira mas que pa los árboles, presten los ñeros de cuervu, dixo-y so pá que tamién pue criar un pegu..

Llega Ramón a tou meter a casa de Paco.

-Paco, Paco, Pepón tiro-y un tiru a Perico y cola fesoria fizo un pozu y enterrolu-.

Paco nun hubiere vistu a Perico en tola mañana y agora nun ta perellí.

Paco mira´l teyáu y llama a Perico, desesperáu, da la vuelta pela contorna la casa ensin atopar a Perico, ¿onde tas Perico?, -Perico, Perico-, Perico nun glaya.

Pela caleya va  pal monte sumíu nel recuerdu, amira l´altu los árboles y nagua pel airín frescu, un bandu cuervos fácense oyir esnalando pol cielu. Ve un ñeru lo altu´l carbayu, -de xuru que tien daqué-, Paco esguila l´árbol, anque nun garra los  güevos. Los páxaros esnalen pa defender el so ñeru col traxe prietu... baxa del carbayu y cavilga pa sí.. criai´l cuervu. Coles mancadures nes piernes de rozar la corteya´l tueru col pelleyu, torna pa casa, el soníu de los páxaros ruempe´l silenciu petando de misteriu la caleya y el so recuerdu.

Llega a la so casa y un soníu  fai qu´amire pa enriba..  grgraco,  grgraco..

Amedranáu... cola sorrisa na cara, siéntase na escalera l´horru, mirando pal teyáu..

XUAN MIYAR.