“F R I ZF Z” Periódicu Asociación El Ronchel . Villaviciosa    

Consérvense en Villaviciosa más de cuarenta apellíos que se puen considerar propios, por derivar d'un topóni-mu esclusivu o, en so casu, por dar nome a persones lligaes tradi-cionalmente a La Villa y a la so toponimia.

 Unos tienen un núm-beru importante d’individuos, como primer o segundu apellíu, ye'l casu del mariñán Tuero, o Pando; otros malpenes subsisten como ye'l d’Oriyés, con una ocena de persones, cásique toes maliayes. O’l nome de l'alcaldesa de Xixón, Moriyón, qu'amaga desgraciadamente con desapae-cer. Un importante militar francés lleva curiosamente’l so apellíu.

Moriyón -nel usu popular Mo-rión, como recueyen Fermín Canella en 1890, na so obra Astu-rias; y Francisco Balbín, nuna poesía titulada Ñeblina en Mo-rión, publicada en Bonos Aires en 1926-, deriva de la raíz prerroma-na mor-, saliente rocosu, monte. Nesti casu forma parte de la faste-ra de más esgoladeros de la parro-quia Miravalles, y con perbona vista de la ría. Fórmenlu dos pi-cos: Picu Castiellu y Picu´l Cas-tru. Enantes de qu'esistieren los porreos de Sebrayu el castru asi-tiábase xuntu a la mar.

La bellísima primera esposa de Mariano Benlliure lla-mábase Leopoldina Tuero O'Donell, fía de Leopoldo T. O'Donell, ministru de Guerra con Espartero, capitán xene-ral de L'Habana, Duque de Tetuán y Grande d'España. Tamién de segundu lu porta-ba'l políticu socialista mode-ráu de la II República, Indale-cio Prieto Tuero, de madre maliaya. El villaviciosín To-más Tuero, periodista en Ma-drid, amigu candial de Leo-poldo Alas Clarín con quien fundó la revista Robagás.

L'abogáu maliayés Manuel Tuero, actual direutor del BOE. Alfredo Pando Tuero, natural d'Oles, alcalde y parllamentariu autonómicu. Francisco Tuero Bertrán, maxistráu del Tribunal Supre-mu y compilador del derechu consuetudinariu asturianu…

El barriu de Tueru –col sig-nificáu de saliente del monte con respeutu al so arrodiu-, pertenez a la parroquia mari-ñana d'Oles.

Los 40 apellíos maliayos (I)

 BEDRIÑANA

 TUERO

 ORIYÉS

 CUELI

 MORIYÓN

 VITIENES

 ORDIERES

 MIRAVALLES

 VILLAR

 CASTIELLO

 PEON

 BUSTA

 AMANDI

 QUINTUELES

 PANDO

 BUSTO

 MAOJO/MAUXO

 MIGOYA

 SENDÍN

 GANCEDO

 BUZNEGO

 CAYAO

 AMBÁS

 TORAL

 PRIESCA

 LLERA

 TOYOS

 ALGARA

 GALLINAL

 LLOSA

 OBAYA

 ……………...

NÚMBERU 1/ Xineru 2016

F R I ZF Z

L'apellíu Amandi -del an-tropónimu llatinu Amandus- ye nome de parroquia; sola-mente hai esti topónimu en toda Asturies. Tamién esiste n'Ourense un Amandi fa-mosu pol vinu, perteneciente a la Rivera Sacra. En 1270 otórgase la Carta Puebla a Maliayo y dase pie a la crea-ción de la villa en Güetes; Amandi pleitea interminable-mente con ella, de xuru por-que la mayor parte de la nue-va pola créase na so parro-quia, y pol pulsu manteníu ente la Ilesia y el poder real.

L'Algara ye nome que se correspuende con un topóni-mu d'Amandi, asitiáu al pie de la ilesia, y ye tamién una casería en Grases. N'antiguu romance algara sinifica in-cursión; tamién pue venir del árabe algar, cueva.

Obaya ye una idílica quin-tana d'Amandi, cerque de Llavares, que cuenta con un molín furrulando y una ñora; ye pallabra prerromana que fai referencia a una corriente d'agua, o agua estancao.

Vitienes ye otru apellíu dafechamente d’Amandi. Trátase d'un sitiu habitáu cuyu orixe de xuro se debe a un antropónimu galu Vitus. Hai importantes empresarios cabraneses que lleven l'ape-llíu Vitienes en Bonos Aires y la República Dominicana.

Ambás, parroquia de San Pedru Ambás, supuestamente deriváu del antropónimu Am-basus. Esiste en Grau y Ca-rreño igualmente.

Bedriñana deriva, quicia-bis, del árbol bedul o del albedru (cast. madroño), pero ye posible entá que respuenda a un antropónimu galo-romanu Bettius. Ye un apellíu bastante abundante en Villaviciosa: el nomen-clátor local inclúi'l nome de Manuel Bedriñana; un perio-dista importante fúi Rosendo Alonso Bedriñana.

Los Toyos significa n'astu-rianu furacos o foyos; son llugares habitaos d'Arroes, Breceña, Candanal... Resulta un apellíu abundante en Vi-llaviciosa.

El Gallinal tamién ye un topónimu de Candanal y un apellíu, cásique escosu, nel conceyu. De varies parro-quies ye tamién Peruyera -peres montesines.

Pando, del llatín pandum, terrenu cóncavu, ye un ape-llíu perfrecuente en La Villa. Esiste l'aldea de Pandu en Tornón y en Breceña.

Morís ye un apellíu mari-ñán bastante conocíu, deriva del antropónimu llatín Mau-rus.

La Poladura, na parroquia d'Amandi, deriva de pola que pue ser una villa o sim-plemente una cabaña nel monte.

La Llosa, Lloses, del llatín clausam, perpresente nel conceyu col sinificáu de tierra cerrada cerque del pueblu.

Castiellu Les Mariñes ye'l nome d'una parroquia ma-liaya, ye tamién un barriu de Seloriu, de Ambás... fai refe-rencia a un pobláu de monta-ña, campu fortificáu, castru. Trátase d'un apellíu frecuen-te en Villaviciosa. Na pos-guerra española foron famo-sos los hermanos Castiello de los que salió apocayá un llibru.

El topónimu El Toral, esis-tente anguañu n’Argüeru y Candanal, da pie a un apellíu maliayu. Trátase d'un térmi-nu celta o precelta con base taur- que significa elevación del tarrén, cuetu.

Cayao ye un perguapu pue-blu de Coru, esiste también na parroquia d'Arroes. Ye un apellíu esistente nel conceyu. Procede del llatín baculum caitum, cayáu con porra, o del llatín tardí