Pun...pun.....pun.......pun.........pun. Col soleyeru que fai güei entama cabruñar na solombra, nun ye´l sitiu que-y presta, tien vezu de facelo tres la casa nesi tarreru pindiu onde meyor s´atopa, anque t´alguardando al burreru y ehí velu llegar pa merca-y el caballu vieyu y va trae-yos  un  potru pa ver si s´arreglen.

Esta vegada ye diferente, anque t´avezáu a desfacese del ganáu que lleve años na casa, maldita gracia que-y fai,   desfacese del roxu ye dalgo que-y duel muncho, nun sólo pol rapaz, que va sentilo enforma.

Criáronlu dende potrín y toos van sentilo, agora ye l´hora de mercalu, ta picáu y yá nun presta pa ná.

Pun......pun..................pun....... -voi dexar de cabruñar, voi cartiar la gadaña-, ta esmolecíu pol tragu que-y va facer pasar a Xuaco,  qu´ainda nun lo sabe y tampocu sabe cómo dici-ylo. El roxu tien el mesmu tiempu que´l rapaz, ta na so casa dende que ñació, fíu de la roxa. De xuru que Xuaco nun quier mercalu, ye´l so xuguete, so collaciu, so pasión.

El roxu ye la figura, dacuando los neños  xúntense pa echar carreres: Xuaco siempres gana col roxu, unos cuerren colos pollinos, otros coles pollines, yegües y caballos, pásenlo per bono. Pero agora´l  roxu yá ta metíu n´años y yá nun pon traza nes carreres, cuesta-y alendar, nun quier poner la cabezada. Anguaño teníen que pastorialu nos praos, escapábase pa casa o pa onde taba Xuaco. Yera´l rapaz daquién lu guiaba pela cabezada pa toes les llabores: pa semar, sayar, enganchalu al carru pa carriar la  pación, llevalu pal pastu y pa dir a buscalu. Fai tiempu qu´a Xuacu da-y pena del roxu, yá   nun quier dir a pastiar y depués  nun quier dir pal corral, yá nun llama a Xuaco pa dir a buscalu como siempre, que rinchaba dos vegaes y dacuando Xuacu llagaba, daba coles pates d´alantre unes pataes nel suelu. Agora Xuaco yá nin acaballa, traelu pa la cuadra seliquín, agarráu col brazu pel piscuezu fasta llegar al corral pa da-y agua y cebalu. Esti nun ye´l mio roxu, -¿que te pasa roxín?, nun comes, nun cuerres ninaliendes, voi date daqué que te preste y nagües pol trote-. Entama Xuacu cebalu colo que-y presta, garra un cestu panoyes y escuéndeles, sabe que so ma nun lu va dexar, entós, dacuando caleye pal pastu va llevales pa que les coma aende.

Xuaco suaña, suaña dacuando echaba carreres, dacuando nun lu dexaben pasar y el roxu pegaba-yos un mordigañu nel culo al d´alantre mentanto Xuaco afalaba. Suaña que´l roxu t´alguardando dacuando vien del colexu, suaña que´l roxu sigue rinchando dos vegaes pa que vaya buscalu al práu.... y suaña qu´entovía da pataes nel suelu dacuando lu ve llegar.

-Xuaco, va venir el burreru y va traete un potrín-  diz-y so pá.

Xuaco retruca-y  -teo ún,  nun quiero un potru, namás quiero´l roxu-

-tamién quierolu yo, pero ta malu y  tien que dise, vamos tener que mercalu-

Xuaco enfurrúñase y métese nel cuartu de so, nun quier falar de que so pá merque´l roxu.

Nesto llega´l burreru col potru, traten y guárdenlu na cuadra y saquen el roxu, que remóntase y nun déxase poner la cabezada. Entós amarren-y un cordel nel piscuezu y tiren d´él, pero´l roxu que si quies, nun son quién a movelu, per afogáu rincha dos vegaes y pega pataes nel suelu.

Xuaco agüeya  pela ventana como afalen pel camín al roxu. -Adiós roxín, onde te lleven, rincha p´avisame pa dir búscate dacuando llegues-, Xuaco ensín poder dicir ná nun sal del cuartu, so ma siéntelu patexar pol enoxu que garró, llama a Xuaco, nun contesta, nun-y sal la voz.

Siéntese alborotu na carretera, tan pegando-y al roxu que nun quier xubir al camión, entós asómase a la ventana...pega un glayíu, -nun-y pegues al roxu-,  el roxu afervolláu, rincha ensín parar pegando pataes nel suelu.  -Aguanta roxín que voi buscate-.... cuerre pala carretera y siente qu´arranca´l camión. Gachu, torna pa la so casa, pon la mano nel pechu, siente que se-y sal el corazón, amira pala carretera, siente  l´últimu acelerón.

-Baxa Xuaco, mira lo que ties na cuadra-.

-Baxa Xuaco, mira lo que ties na cuadra-.

Xuaco ta echáu na cama y Xuaco nun siente..... Xuaco suaña.  Suaña que caleya a un llugar lloñe, el roxu anda sele cola cabeza gacha, Xuaco pon-y la mano nel piscuezu, afalágalu y peña-y la crin, -avérate al matu roxín-, Xuaco garra unes mores prietes, el roxu cola so boca y bréfetes gordos, escueye na sebe unes fueyines  tienres d´un escayu que tien les mores ainda verdes.......Entra un pocu de lluz pela ventana, nun ye un rayín de sol de l´alborada. Xuaco sospira y palpa na so cara una gotina d´agua salada.

XUAN MIYAR